Önemli Noktalar
- İshal (diyare) günlük kaka sayısında artma ve kıvamında yumuşama olarak tanımlanır.
- Akut ishaller ani başlar ve genellikle bir hafta içinde düzelir.
- İki haftadan uzun süreli ishallerse kronik (süreğen) olarak adlandırılır ve ileri tetkik gerektirir.
- İshalde ilk planda değerlendirilmesi gereken şey aciliyeti de belirleyecek olan su kaybı bulgularıdır.
- Vücut ishalle sıvı kaybettiği zaman, daha gereksiz sıvıları azaltır, dil kurur, idrar azalır, gözler çöker ve küçük bebeklerde bıngıldak çökebilir.
İshal (diyare) günlük kaka sayısında artma ve kıvamında yumuşama olarak tanımlanır.
Kabaca günde üç defa ile üç günde bir defa arasında kaka sayısı normal kabul edilir. İshalin en büyük nedeni mikroorganizmalardır. Ön planda virüslere bağlı ishaller gelir. Norovirüs, rotavirüs, adenovirüs gibi virüsler; salmonella, shigella, e. coli gibi bakteriler; amip gibi protozoa grubu parazitler, bazı mantarlar ve bazı bakteri toksinleri ishal oluşturabilir. Akut ishaller ani başlar ve genellikle bir hafta içinde düzelir. İyileşme süreci iki haftayı bulursa uzamış ishalden söz edilir. İki haftadan uzun süreli ishallerse kronik (süreğen) olarak adlandırılır ve ileri tetkik gerektirir.
İshalde ilk planda değerlendirilmesi gereken şey aciliyeti de belirleyecek olan su kaybı bulgularıdır.
Vücut ishalle sıvı kaybettiği zaman, daha gereksiz sıvıları azaltır. Dil kurur, idrar azalır. Gözler çöker. Küçük bebeklerde bıngıldak çökebilir. Hafif ishallerde %3-5 civarı, orta ishallerde % 6-9 ve ağır ishallerde %10’un üzerinde tartı kaybı olur. Kaybın derecesine göre ağızdan (oral rehidratasyon sıvısı dediğimiz şeker-tuz karışımları kullanılabilir) ya da sıvı kaybı fazlaysa damar yolu açılarak replasman tedavisi uygulanır.
Ateşin 38,5 derecenin üzerinde seyretmesi; dışkıda kan-mukus varlığı bakterilerin etken olduğu dizanterik tipteki ishalleri düşündürür. Virüslerin yaptığı ishaller genellikle sulu, kan-mukus içermeyen ishallerdir. İshale sebep olan mikrobu saptanabilmesi için ilk adım kakanın mikroskopik olarak incelenmesidir. Mikroskopik incelemede beyaz kan hücreleri ve kırmızı kan hücreleri varlığı bakteriyel etkenleri düşündürür. Amip ve parazit yumurtaları da mikroskopik incelemede görülebilir. Rotavirüs, norovirüs ve adenovirüs varlığı hızlı antijen testleriyle kısa sürede saptanabilir. Amibin mikroskopik görünümü beyaz kan hücreleri ile karışabileceği için amip antijeni de bakılarak sonuç kesinleştirilir.
Bakteriyel ishaller için kültür yapılır.
Kaka besiyerine ekilerek mikroorganizma üreyip üremediği kontrol edilir. Çeşitli testlerle üreyen mikroorganizmanın adı konur. Antibiyotik seçimi için duyarlılık testi yapılır. Uygun antibiyotik seçilerek tedaviye başlanır. İlave olarak ishal sırasında çinko verilmesi ishal süresini kısaltabilir, dışkı miktarını azaltır ve ishalin uzamasına engel olur. Probiyotik verilmesi de bağırsak florasının normale dönmesini hızlandırır. Çocuk yaş grubunda kakanın bağırsakta kalış süresini uzattığı için ishal kesici ilaçlar kullanılmaz.
Sindirim enzimleri ince bağırsağın iç cidarında yer alır. İshal sırasında iç cidarın yani mukozanın hasar görmesine bağlı olarak enzim aktivitesi düşer. İlk etkilenen enzim süt şekerini sindirmede görev alan “laktaz” enzimidir. Bu edenle ishal sırasında anne sütü dışında içilen sütler ishal süresini uzatabilir. Bu durumda laktozsuz süt veya ishal mamaları kullanılabilir. İshal kayıplarını en ideal yerine koyan gıda anne sütüdür. Bebek emzirme dönemindeyse sık emzirilmeye çalışılır. Beslenmede elma, havuç, muz, pirinç, yoğurt gibi kakayı katılaştırıcı gıdalara ağırlık verilir. Çok şekerli ve çok yağlı gıdalardan uzak durulur.
Dr. Gülay Kara, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Muayenehane Hekimi
