Çocuk sağlığı izlemi

Çocukluk demek, sürekli gelişim demektir.

Çocukluk çağı, doğumdan erişkinliğe ulaşana dek geçen süreçte büyüme ve gelişmenin süreklilik gösterdiği bir dönemdir. Bu nedenle düzenli takip etmeliyiz ve gerektiği anda koruyucu önlemler almalıyız. Bebeğe veya aileye ait sorunlar ortaya çıktığında, büyümenin hızlı olduğu dönemlerde ve aşı uygulama dönemlerinde kontrolleri daha sık yapmalıyız. Bunun dışında kontroller sırasında aileyle iletişim kurmalıyız. Riskli durumları belirlemeliyiz. Taramalarla erken tanı ve tedavi sağlanır. Ulusal aşı programı uygulamalıyız. Program dışındaki aşılar hakkında aile bilgilendiririz.

Doğum sonrası hastanede anne-bebek ilişkisinin temellerini atıp, anne bilgilendirildikten sonra ilk kontroller 7-10 gün arası ev ziyareti şeklinde yapmalısınız. Doğumdan sonra 24 saatte taburcu edilen bebeklerde bu ziyaret üçüncü günde yapmalıyız. İlk altı ay izlemlerin aylık olarak yapılması önerimizdir. Altıncı aydan sonra 8. ve 10. aydaki kontroller yeterli olmaktadır. 12,15 ve 18. ay kontrollerinden sonra izlemlere 2-6 yaş arası altı ayda bir, 6-16 yaş arasında ise yılda bir olarak devam edilir. İzlem periyotlarının ekoller arası farklılıklar göstereceği hatırda tutulmalıdır.

7-10 Gün Arası

7-10 gün arası yapılacak izlemde emzirme değerlendirilip desteklenmeli, bebeğe D vitamini vermeye başlanmalı, göbek kordonu temizliği, bebeğin göğüslerinde şişme, kız bebeklerde anne hormonlarına yanıt olarak vaginal akıntı varlığı sorgulanmalıdır. Bebeğin kundak yapılmaması ve yalnızken yüzüstü yatırılmaması hatırlatılmalıdır.

1-6 Ay Arası 

1-6 ay arası izlemlerde anne-babanın ve diğer kardeşlerin bebeğe yaklaşımı gözlenir. Tek başına anne sütüyle besleme desteklenir. Aşıları uygulanır.

7-12 Ay Arası 

7-12 ay arası uyku rutinleri oluşturulur. Dişler çıkmaya başlar. Ek besinlere başlanır. Bu aylarda bebekler destekli (hatta bazı bebeklerde desteksiz) oturmalı. Sofraya almalısınız.

1-3 Yaş Arası

1-3 yaş arası bebeğin bağımsızlaşmaya çalıştığı dönemlerdir. Benmerkezci ve itirazcıdır. Kendine zarar vermemesine dikkat etmek koşuluyla keşfetmesine izin verilmelidir. Üç yaştan önce küçük oyuncak parçaları, kuruyemiş vb. gıdalar solunum yoluna kaçma ihtimali için verilmemelidir. Çocuk hazır ise tuvalet eğitimini denemelisiniz.

Sağlık Bakanlığı’nın Bebek Çocuk Ergen İzlem Protokolleri’nde doğum, doğum sonrası ilk hafta, 15. gün, 41. gün, 2. ay, 3. ay, 4. ay, 6. ay, 9. ay, 12. ay; 13-36 ay arası altı aylık periyotlarla; 4-6 yaş arası yıllık değerlendirme önerilmiştir.

Sağlık problemlerini henüz belirti vermeden saptamak en etkin koruyucu sağlık hizmetlerinden birisidir. Bu nedenle erken tanı için sistemik olarak uygulanan tarama programları geliştirilmiştir:

Metabolik taramalar

Doğumsal hipotiroidi, fenil ketonüri, kistik fibroz ve biotinidaz eksikliği için tarama testleri 2-7. günler arasında alınır. Eğer bebek erken taburcu olduğu için ilk 24 saatte yapılmışsa 7-10 gün içinde tekrarlanmaları önerilir.

Görme işlevi

Her kontrolde anne-babaya görme değerlendirmesine ilişkin bebeğin yaşıyla uyumlu sorular sorulmalıdır. “Göz kontağı var mı? ” “Takip ediyor mu?” “Gözde kayma fark ettiniz mi?” Kontrollerde  gözlere muayene eden doktor tarafından 12 aya dek oftalmoskop yardımıyla kırmızı refle bakılmalı ve katarakt olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göz kayması üçüncü aya dek normaldir. Fakat üç aydan sonra görülen aralıklı veya sürekli kaymalarda mutlaka bir göz doktoruna danışılmalıdır. Her çocuk okul öncesi görme keskinliğinin değerlendirilmesine tabii tutulmalıdır. Kısmen kooperasyon da gerekli olduğundan genelde bu değerlendirme 2-3 yaş arası yapılır. Ailede üç yaşından önce görme sorunu olan birey varlığı, strabismus (kayma) varlığı, nistagmus (yatay ya da dikey yönde hızlı-yavaş göz hareketleri) varlığı, erken doğum, kızamıkçık vb. doğumsal infeksiyonlar varlığında mümkün olan en kısa zamanda göz doktoru değerlendirmesi yapılmalıdır.

İşitme

Her yenidoğana mutlaka işitme taraması yapmalıyız. Doğum yapılan hastanelerde otoakustik emisyon/(OAE) veya işitsel beyin sapı cevabı/(BERA) testiyle işitme taramasını yaparız. Ancak annede gebelik sırasında TORCH grubu infeksiyon varlığı, erken doğum, 1.500 gramdan küçük doğum, iki günden fazla yoğun bakım ünitesinde kalma, kulakta biçim anomalisi, ailede sağırlık vb. risk faktörleri varsa ayrıntılı değerlendirme yaparız. Daha önceki değerlendirmeler normal dahi olsa tüm çocuklara okula başlarken 20 dB düzeyinde, 500 Hz ile 4 MHz arasındaki konuşma frekanslarında değerlendirme yapmalıyız.

Demir eksikliği

Çocuklarda en sık görülen anemi (kansızlık) nedeni demir eksikliğidir. Demir eksikliği anemisinin gelişimini önlemek için 6 ay sadece anne sütüyle beslenme, demir açısından zengin ek gıda seçimi, genç kızlar ve gebelerde anemi gelişimini önlemesi önemlidir. Hatta ülkemizde Sağlık Bakanlığı tüm bebeklere 1 mg/kg koruyucu dozda demir tedavisi önermekte, 9-12 ay arası yapılan tahlillerde kansızlık saptanırsa tedavi dozuna geçmeliyiz.

Gelişimsel kalça displazisi

Tarama yöntemi olarak fiziksel muayene vardır. Ortolani-Barlow manevraları, bacağı dışa açmakta kısıtlılık, kalça plilerinde asimetri, dizler bükük yatarken bir dizin diğerinden yüksek oluşunu değerlendiririz. Makat doğum, tortikollis-ayak deformiteleri gibi rahim içi gelişen deformiteler, ailede kalça çıkığı varlığı, çoğul gebelik, rahim içi sıvı azlığı uyarıcıdır. Bu risk faktörleri varlığında fiziksel muayene normal olsa bile radyolojik değerlendirme yapmalıyız. Bu nedenle genellikle ultrasonografi kullanırız. Üstelik ideal zamanlama 4-6 haftadır.

İdrar yolu enfeksiyonu

Son olarak çocuklarda idrar yolu enfeksiyonları çok sinsi ilerler. Bu nedenle kız çocuklarında 6-12 ay arası, 11-14 yaş arası idrar kültürü alınması uygun olur.

Yazan ve Derleyenler:
Dr. Gülay Kara, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Muayenehane Hekimi