Tuvalet Eğitimi:
Çocukların tuvalet eğitimine hazır olduğunu gösteren bazı belirtiler vardır:
- Gün içinde birkaç saat boyunca kuru kalabilmek veya gündüz uykusundan kuru kalkmak
- Bağırsak hareketi olmadan geceyi geçirmek
- Düzenli bağırsak hareketleri olması
- İdrar veya kaka yapma ihtiyacını kelime, mimik veya hareketlerle anlatabilmek
- Basit komutları anlayıp yapmak
- Anne-baba davranışlarını taklit etmeye başlamak
- Anne- babayı veya bakıcıyı memnun etmeyi istemek
- Eşyaları ait oldukları yere oymak
- Bağımsızlık göstermek, “hayır” diyebilmek
- Aileyi banyoda takip ederek tuvalet eğitimine ilgi göstermek
- Yürüyebilmek, merdivenleri desteksiz inip çıkabilmek, oturup kalkabilmek
- Giysilerini kendi başına çıkarabilmek
Tuvalet eğitimini etkileyen çok sayıda faktör vardır. Kız ve erkek çocuklar tuvalet eğitimine hazır olduklarını benzer zamanda göstermelerine karşın kız çocuklarında eğitime daha erken başlanıp ortalama 3 ay daha erken tamamlanmaktadır. Tuvalet eğitimine sıklıkla yaz-ilkbahar aylarında başlanmaktadır. Çocuklar en erken gündüz mesane kontrolünü kazanırken en geç kazanılan gece mesane kontrolüdür.
Tuvalet eğitimi sırasında zaman zaman gerilemeler gözlenebilir. Çocuğun kakasını tutmaya başlaması; tuvalet eğitimini tamamladığı halde bez bağlatmakta ısrarcı olması gibi geriye dönüşler çok hızlı veya zorlayıcı eğitimlerde; yeni kardeş, yeni ev, yeni bakıcı gibi çocuğu kaygılandıran değişimlerde görülebilir. Geri dönüşler tuvalet eğitiminin bir parçasıdır ve başarısızlık olarak değerlendirilmemelidir.
Tuvalet eğitiminde çeşitli yöntemler kullanılmaktadır:
Brazelton’un çocuk odaklı yöntemi: Çocuk yukarda belirtilen “tuvalet eğitimine hazır olma” belirtilerini gösterdiğinde yani 18 ay civarı eğitime başlanır. Önce lazımlıkla tanıştırılır. Lazımlığa -korkmaması için- giysileriyle oturtulur. Çocuk istediği zaman lazımlıktan kalkmasına izin verilmelidir. Bu sırada çocukla sohbet edilebilir veya kitap okunabilir. Lazımlıkla tanışmadan 2-3 hafta sonra bez atılır ve çocuk lazımlığa oturtulur. Çocuk oturmak istemiyorsa zorlanmamalıdır. Eğer bezinde kakası varsa kaka lazımlığa konup birlikte klozete dökülmeli ve kakanın nereye gittiği gösterilmelidir. Çocuk bunu anladığında özellikle yemek sonrası ve uykudan uyanma gibi çişini kakasını yapacağı düşünülen zamanlarda –zorlamadan- lazımlığa oturtulur. Bez daha sık çıkarılır ve çocuk lazımlığa oturma konusunda cesaretlendirilir.
Azrin ve Foxx yöntemi: Aile odaklı bir yöntemdir. Ailelere çocuğun hem fizyolojik hem de psikolojik “hazır olma” belirtileri anlatılır. Yöntemin 4 temel içeriği vardır: 1. Sıvı alımının arttırılması 2. Düzenli aralıklarla tuvalete gitme 3. Çocuk çişini yaptığında olumlu övgü 4. Kazalarda sözlü kınama, övgüden mahrum bırakma
Eğitime çocuk 20 aylıkken başlanır. Öncesinde çocuğa giysilerini giyip çıkarma, aile bireylerini tuvalette gözlemleme, tuvaletle ilgili sözcükleri öğrenme ve yönergeleri izleme hakkında alıştırmalar verilir. Eğitim az eşyalı bir odada lazımlıkla yapılır. Çocuk her doğru basamak için olumlu yorumlar, küçük stickerler vb ile desteklenir. Kaza olarak altını ıslatırsa sözlü olarak kınanır, destek azaltılır vb. Kazalar ve reddedişlerdeki olumsuz ve katı yaklaşım nedeniyle günümüzde bu yöntemin kullanılırlığı azalmıştır.
Dr. Spock’un tuvalet eğitimi yöntemi: Zorlama olmaksızın 2-2.5 yaşlarında yapılan eğitimdir. Aile çocuk hazır oluncaya kadar beklerse çocuğun tuvalet eğitimini zorlama olmadan daha rahat öğrenebileceği ilkesine dayanır. Eğitime başlarken çocuğun istekleri göz önüne alınmalı ve başarılar övülürken kazalarda ve reddedişlerde çocuğu eleştirmekten ve olumsuz davranmaktan kaçınılmalıdır.
Dünya genelinde tuvalet eğitimine 2 yaş civarı, çocuk ve aile hazır olduğunda başlanması önerilir. Çocuk odaklı yaklaşımlar uygulanır. Başarılar olumlu cümlelerle, bazen küçük ödüllerle övülür. Kazalar ve gerilemeler olduğunda utandırmaktan ve cezalandırmaktan kaçınılmalıdır.
Yazan ve Derleyen:
Funda Güngör Akpınar, Montessori Eğitmeni, Association Montessori Internationale
Özel Mutlu Panda Montessori Anaokulu Kurucusu
Leave a reply